Gebelik, doğum ve evlat edinmeye bağlı olan yeni işçi hakları

Doğum ve evlat edinme sonrası çalışanın “kısmi süreli çalışma” hakkının esasları, beklenen yönetmelik ile belirlendi.
8 Kasım 2016 tarihli ve 29882 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Analık İzni Veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik” ile işçinin doğum ya da evlat edinme sonrasındaki hakların kullanılması ile kısmi süreli çalışma hakkı kapsamında yapabileceği işlere yönelik düzenlemelere yer verilmiştir.
4857 sayılı İş Kanunu’nun “Analık halinde çalışma ve süt izni” başlıklı 74. maddesi kapsamında, Ocak 2016’da yürürlüğe giren bir torba yasa ile yapılan yeniliklerden, işçinin doğum ve evlat edinme sonrasında kullanabileceği “kısmi süreli çalışma” hakkının ne şekilde kullanılabileceği ve bu süre içinde hangi işleri yapabileceğinin esasları düzenlenmektedir.

1. BAZI HALLERDE ERKEK İŞÇİYE DE DOĞUM İZİN HAKKI

Bilindiği üzere; 4857 sayılı yasanın 74. maddesi ile düzenlenen ve sadece kadın işçinin kullanabileceği doğum izni, doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta olup, bu süre çalışılmış gibi sayılmakta ve kadın işçi bu süre için SGK’dan geçici iş görmezlik ödeneği almaktadır (kadın çalışanın gebeliğinin çoğul olması halinde ise doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre daha eklenmektedir). Erken doğum halinde, kadın işçinin doğumdan önce kullanamadığı doğum izin süresi, doğum sonrasında kullanacağı 8 haftalık süreye eklenerek kullandırılacaktır. Kadın işçinin doğum sırasında veya sonrasında vefat etmesi halinde, kullanamadığı doğum sonrası izin hakkı babaya (erkek işçiye) kullandırılacaktır.

Yönetmelik ile 3 yaşını doldurmamış olan bir çocuğu evlat edinme halinde, evlat edinen eşlerden birine (kadın işçi veya erkek işçi) veya evlat edinen işçiye (kadın işçi veya erkek işçi), çocuğun fiilen kendilerine teslim edildiği tarihten itibaren kullanılmak üzere 8 haftalık doğum izni kullandırılacağı düzenlenmektedir. Dolayısıyla bu düzenleme ile analık izni bazı hallerde erkek işçi tarafından da kullanılabilecektir.

2. ÇALIŞMA SÜRESİNİN YARISI KADAR ÜCRETSİZ İZİN HAKKI

Yönetmeliğin 6. maddesi ile doğum izninin bitiminden itibaren talep eden işçinin (kadın işçinin ve bazı hallerde erkek işçinin), çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve belirli bir süre ile kısmi zamanlı çalışmaya geçebileceği düzenlenmektedir. Buna göre; kadın işçi isterse doğum izninin bitiminden itibaren; 1. doğumda 60 gün, 2. doğumda 120 gün, 3 ve sonraki doğumlarda 180 gün süre ile haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanabilir. Ancak, işverenler açısından talep halinde verilmesi zorunlu olan bu hakkın kullanılabilmesi için çocuğun hayatta olması şarttır. Yine, kadın işçinin 1 yaşından küçük çocuğunu emzirmesi için tanınan günde toplam 1,5 saat süt izin hakkı bu süre içinde kullanılamayacaktır.
Çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin hakkı, 3 yaşını doldurmamış olan küçük bir çocuğu evlat edinen eşlerden biri tarafından da aynı süreler dahilinde kullanılabilecektir. Dolayısıyla, evlat edinme halinde bu hakkın erkek işçi tarafından da kullanılması mümkün olacaktır.
Yarım çalışma yapılması nedeniyle mali hakları yarım olarak ödenen kişilerin, prim ödeme gün sayıları da yarım olarak hesaplanır. Yarım zamanlı çalışmadan normal çalışmaya geçilmesi halinde ise işverenin prim ödeme yükümlülüğünde değişiklik olmaksızın prime esas kazanç aylık tutarın tamamı üzerinden hesaplayarak öder. Belirtelim ki ilgili hak, iş sözleşmesi ile çalışan ve kanun kapsamına giren tüm işçiler için tanınmış olup, yarım gün ücretsiz izin talebi konusunda da işverenlere bir takdir hakkı tanınmamıştır.

3. 6 AY’A KADAR ÜCRETSİZ İZİN HAKKI

Yönetmeliğin 7. maddesinde ise; 4857 sayılı yasanın 74. maddesinde daha önce de yer alan kadın işçinin doğum izninin bitiminden sonra kullanabileceği en fazla 6 aylık ücretsiz izin hakkına tekrarla yer verilmiş, aynı ücretsiz izin hakkının 3 yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden biri veya evlat edinen işçi tarafından da kullanılabileceği
düzenlenmiştir. Dolayısıyla, evlat edinme halinde bu hakkın da erkek işçi tarafından kullanılması mümkün olacaktır.

4. KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA HAKKI

İşçiler doğum izninin bitiminden itibaren isterse kısmi süreli çalışmaya geçebilir. Yönetmelikte bu hakkın kullanılmasına dair esaslara yer verilmiştir. 6663 sayılı torba yasa ile 4857 sayılı İş Kanunu 74. maddeye eklenen kısmi süreli çalışma hakkı, yönetmeliğin 8. maddesi ve devamında detaylı olarak yer almaktadır. Buna göre işçi;

• Doğum izni hakkı, yarı zamanlı ücretsiz izin hakkı (1. doğumda 60 gün, 2. doğumda 120 gün ve 3. doğumda 180 gün) veya 6 ay’a kadar ücretsizi izin hakkının kullanımının bitiminden itibaren,
• Herhangi bir zamanda,
• Çocuğun mecburi eğitim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar kısmi süreli çalışmaya geçebilir.
Bu hakkın kullanılabilmesi için, yarı zamanlı ücretsiz izin hakkının (1. doğumda 60 gün, 2. doğumda 120 gün ve 3. doğumda 180 gün) tamamının kullanılmış olması şart değildir. Yani, işçi isterse yarı zamanlı ücretsiz izin hakkını bitirmeden de kısmi süreli çalışma hakkını talep edebilir. Aynı şekilde, ücretsiz izninin de tamamının kullanılması şart değildir.